УЛС ТӨРЖСӨН БАЦААНУУД

    Бид хүүхдүүдээ их олон талаас нь судалсан (тийм гэж найдаж байна). Сэтгэл зүй, оюун ухаан, бие бялдрын хүмүүжил гээд. Харин нарийвчласан судалгаанууд тухайлбал, өсвөр үеийнхний улс төрийн итгэл үнэмшил, хандлагын талаар тухайлсан судалгаа шинжилгээ явуулсан юм бараг байхгүй дээ?

    Бидний хойч үеийн “бацаанууд” монголын нийгэм, улс төр, түүний ирээдүйн талаар юу бодож сэтгэж буйг судлаад мэдчихвэл бараг Монголын ирээдүйн зураглал гараад ирэх байх гэж санах юм.

    1950-аад оноос хөгжингүй улс орнууд улс төр судлалийн хүрээнд өсвөр үеийнхний үндэсний ухамсар, улс төрийн сэтгэлгээний талаарх судалгааг сонирхож эхэлсэн гэдэг. Швейцарийн эрдэмтэн Ж.Пиаже, А.Вейл нар хүүхдүүдийн харилцаан дахь зарим нэг улс төрийн нийгэмшлийн асуудлыг анх судалж эхэлжээ. Улмаар 1969 онд Д.Истон, Ж.Деннис нар хүүхдийн улс төрийн нийгэмшлийн талаар суурь бүтээлээ гаргав. Тэд хүүхдийн улс төрийн талаарх эмпирик ойлголтыг онолын үүднээс тайлбарлахыг зорьсон байна. 

    Америкийн улс төрийн сэтгэл судлаач Ж.Адельсон гэгч Англи, АНУ, ХБНГУ-ын 11-17 насныхны улс төрийн сэтгэлгээг судлаад, 11-13 насныхны улс төрийн төлөвшил 16-18 насны “архагууд”-тай харьцуулахад илүү эрчимтэй хөгжиж байдаг гэсэн дүгнэлт хийжээ. Түүний үзэж буйгаар тэд нилээн аминч, бие даасан байдаг аж. Хэрэв тэдэнтэй боловсролын талаар яриа өдвөл тэд багш, сурагчид, сургуулийн захирлын тухай, хуулийн талаар ярихад цагдаа, гэмт хэрэгтэн, шүүхийг дурьдаж эхэлдэг. Харин засаг төрийн тухай дурсахад хаан, сайд, хотын даргын талаар төсөөллөө хуваалцдаг гэнэ.

    Өсвөр үеийн 15 насныхны хийсвэр, логик сэтгэлгээ нилээн хөгждөг тул засаг төр, хүний эрх чөлөө, тэгш эрх зэрэг ойлголтуудыг ашиглаж чаддаг байна. Өсвөр үеийнхэн ирээдүйн болон одоогийн улс төрийн үйл явдлын ойрын болон алсын үр нөлөөг ухамсарлаж, улмаар ямар нэг улс төрийн үзэгдлийн үр дагаврыг хувь хүний төдийгүй нийгэм, бүлгийн хувьд үнэлэх чадвартай байдаг ажээ. Мөн нийгэм, олон нийтийн байгууллага, институтын үйл ажиллагааны шинж чанарын талаар зарим ойлголт төлөвшсөн байдаг гэнэ. Дээрх судалгаа 70-аад оны үед хийгдсэн байна. 

    Хүүхэд “улс төржихөд” мэдээж түүний гэр бүл ээж аав, найз нөхөд, сургууль соёлын нөлөөг авч судалсан жишээ баримт олон байдаг. Цаашлаад тусдаа улс төрийн байгууллагаар дамжуулан хүмүүжүүлэх асуудлыг ч орхигдуулаагүй байна. 

     Хүн төрөлхтөн хүүхдээ улс төрийн хувьд бэлтгэх, хүмүүжүүлэх зорилгоор тусгайлсан байгууллага хүртэл бий болгож ирснийг хэлэх хэрэгтэй. Монголчууд ч үүнийг тойроогүй. 90 оноос өмнө хүүхэд бүрт социалист ухамсар төлөвшүүлэх, “системд” үнэнч нөхдүүдийг бэлтгэх зорилготой “Монголын Пионерийн байгууллага” гэж лут коммунист байгууллага ажиллаж байлаа. Бүр найман наснаас нь баатарчууд, ленинчүүд, пионер, эвлэлийн гишүүн гээд шат дараалсан улс төрийн тогоонд чанаж, дуудсан үед “үүрд бэлэн байх”-ыг шаардаж, тангараг өргүүлэн итгэл үнэмшлийг нь бэхэлж авдаг байж. Одоо ч энэ тогоонд чанагдсан нилээд нөхдүүд улс төрийн эрх барих түвшинд том байр суурь эзэлсэн харагддаг.

    Ардчилсан хувьсгалын дараа дээрх орон зайг нөхөж “америк школ”-той Скаутын холбоо гэж гарч ирж нилээн манаргасан. Одоо ч манаргаа л байна. Гэхдээ улс төрийн гэхээсээ цэрэгжсэн тал руугаа нилээн идэвхтэй үйл ажиллагаатай гэж харагддаг. Мөн “Нээлттэй нийгэм сан” болон бусад олон улсын төслүүдийн санаачлан санхүүжүүлж байсан “Мэтгэлцээний клуб”, “Минипарламент” зэрэг өсвөр үеийнхний нийгэм, улс төрийн идэвхийг сэргээсэн нилээн боломжийн байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулж байлаа.  

    Түүхэн дэх хүүхдийн цэрэг-улс төрийн том байгууллага бол нацист германы “Гитлерюгенд” байлаа. Тэдэнд зориулсан “Гитлерюгендийн тухай хууль”, бүх хүүхдийг хамрагдахыг үүрэг болгосон Залуу албаны үүрэг зэрэг хууль хүртэл үйлчилж байв. Түүнд 10-18 насныхан хамрагдаж байсан бөгөөд улс төр, цэргийн олон чадварыг эзэмшихийг шаардаж байжээ.

    Хүүхдийн улс төрийн байгууллагын талаар дараа тусдаа сэдвээр дэлгэрэнгүй хөндье. Ямартай ч улс төржсөн биш юмаа гэхэд эх оронч төлөвшил, ардчилсан улс төрийн соёлыг олгох тухайлсан байгууллага байхад илүүдэхгүй л санагдана.   

    Орчин үеийн хүүхдийн нийгэм, улс төр, эдийн засгийн ертөнцийг үзэх үзэл бүр эртнээс төлөвших болсон нь анзаарагддаг. Үүнийг нийгмийн хөгжлийг хурдцыг дагаад хүний өсөлт бойжилт их эрт явагдах болсонтой холбож тайлбарлаж болох юм. Ийнхүү бие бялдар, оюун ухаан хувьд хурдацтай өсөхийг шинжлэх ухааны хэлээр акселераци (acceleration) буюу хурдсал гэж томъёолдог. Нэг үгээр хүүхдийн “улс төрийн хөгжлийн акселераци” явдагдах болсон гэсэн үг.

    Энгийн жишээ татахад сонгуулийн үеэр 6 настай хүү маань “Шудрага байцгаая л даа”, “Хүүхдийн төлөө за гэж хэлцгээе” зэрэг улс төрийн утга агуулгатай реклам сурталчилгааны үгсийг аль хэдий нь тогтоочихсон, заримдаа аав ээжийгээ мад тавих зорилгоор “санаатай” хэлж байгаа харагдсан. Бусад эцэг эхчүүдийн хувьд ч иймэрхүү зүйл ажиглагдсан л байгаа. Бүр цаашлаад тэд ээж аав нь аль намыг дэмжиж, хэнд саналаа өгснийг хүртэл гадарлана. Тэдэнд улс төрчийн талаар тодорхой “хөөрхөн идеал” хүртэл бий. Америкчууд нэг судалгаа хийжээ. 3-4 насны цэцэрлэгийн хүүхдүүдэд төрийн далбаанууд үзүүлээд “хамгийн гоё нь аль вэ?” гэж асуухад бараг нэгэн зэрэг америкийн далбааг сонгож, “харин хамгийн муухай нь аль вэ?” гэхэд хуучин ЗХУ-ын алх хадуур дүрсэлсэн далбааг заажээ. Сүрхий байна шүү. Тэгэхээр хүүхдүүд бүр нилээн эртнээс “улс төрждөг” байх нь шүү дээ.

    Орчин үед хүүхэд өсвөр үеийнхний нийгэм, улс төрийн төлөвшилд хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, интернет буюу виртаул орчин маш том нөлөө үзүүлэх болж, өнөө эцэг эх, сургуулийн зүгээс олгох хүмүүжил энэ тэр ард хоцорсон байна. Шууд хэлэхэд, компьютерын стратеги тоглоомоор олон улсын байдлыг ойлгож, телевизийн шар, ноцтой мэдээгээр дотоод улс төрийг авч үзэн, интернет хэсч нийгэм-улс төрийн хандлага нь төлөвшдөг болжээ. Нэг судалгаа танилцуулъя.

Америкийн социологчид дундаж өсвөр үеийнхэн 7 хоногт 21 цагийг телевизийн өмнө өнгөрөөдөг бол мөн тэр хугацаанд эцэгтэйгээ 5 минут, эхтэйгээ 20 минут биечлэн ярилцдаг болохыг тогтоожээ. Мөн хүүхэд 18 нас хүртлээ телевизээр 18 000 аллага үздэг байна. Мэдээллийн хүчирхийлэлд бас ч гэж хяналт тавьдаг АНУ-ын хувьд ийм байхад манайд үүнээс долоон дор үр дүн гарах нь тодорхой.

    Хүүхэд, өсвөр үеийнхэнд эцэг эхчүүдийн яншаа, багш нарын цэцэрхэл, улс төрчдийн улиглалаас тэдний сонсож, мэдэрч буй урлаг нь илүүтэй нөлөөлж, ертөнцийг үзэх үзэл нь төлөвшиж буй мэт санагддаг. Эцэг эхчүүд, төрийн бодлоготнууд хүүхдүүдийнхээ ямар “hip hop”хамтлагийн, юу гэсэн дуу сонсож байгаад анхаарлаа нэг хандуулчихвал. Лав улс төр бол бохир заваан зүйл, улс төрч бол адгийн новш гэсэн утгатай дуу, шүлэг, райм мөн ч олон байдаг даа. Тэрийг сонсож таашааж буй хүүхдүүд хэдэн мянгаараа шүү гэдгийг нуулгүй хэлье.   

    Орчин үед барууны эрдэмтэд өсвөр үеийнхний улс төрийн ертөнцийг үзэх үзэл тэр дотроо улс төрийн үзэл, үнэт зүйлс, улс төрийн үйл явцад хандах хандлага, эрхэмлэгээг нарийн судлах болсон байна. Харин манайд энэ асуудал хэр байдаг бол? 

• Тэд юу мөрөөдөж байна? Боловсрол, мөнгө, хангалуун амьдрал, ажил төрөл алийг нь илүүд үзэж байгаа бол? 

• Монголын дайсан эсвэл найз нөхөр нь хэн гэж төсөөлж байгаа бол тэд?

•  Монголын улс төрийн өнөөгийн байдлаар ямар үзэл бодол тээж явдаг болоо?

• Монголын улсын ирээдүйд хэр итгэж байна? Өөдрөгөөр үү, гутрангиар уу?

• Тэдний улс төрчийн талаарх төсөөлөл ямар бол? Идеал улс төрч нь хэн бэ?

    Хүүхдүүдээ судлах юмсан гэж... Тэд улс төржөөд байна уу, улс төрөөс халшраад байна уу?