УЛС ТӨР ДЭХ ОРОН ЗАЙН ТУЛААН

Орчин үед улс төрийн менежментийн ухаанд орон зайн тухай ойлголтыг ихэд чухалд авч үзэх боллоо. Товчхондоо мэргэжлийн улс төрийн менежментийн гол зорилго нь улс төрийн орон зайд өөрийгөө хадгалах, улмаар тэлэх, бусдыгаа буланд шахсанаар өөрийн бодлогыг сонгогчдоор хүлээн зөвшөөрүүлэх, дэмжигчдээ нэгтгэн нөлөөлөх урлаг байх тухай барууны их сургуулиудад ид хэлэлцэж байна.

Сүүлийн үед монголын улс төрд болж буй үйл явцыг хөндлөнгөөс ажиглах тусам манайд мэргэжлийн улс төрийн алсын хараа, менежментийн хүчтэй бодлого илт дутагдаж улс төрчид тулга тойрсон хувийн хэрүүлээс хэтрэхээ больж улс төрийн намууд менежментийн хурц дутагдалд  улам бүр орж  байгаа нь ажиглагдах боллоо. Шулуухан хэлэхэд, монголын залуу үед хоёр том намын менежмент, алсын хараа илт гологдож байна.
      
МАН
Монголын ууган улс төрийн намын хувьд одоо ч гэсэн хамгийн нөлөө бүхий нам мөн боловч аажмаар задрах үйл явц энэ том намд явагдаж байна. Өөрийнхөө бүхий л түүхэн үеийн турш төрийн бүтэц, санхүүжилтээр оршин тогтнож улс төрийн орон зайд монополчилж  ирсэн энэ нам нь үнэн хэрэг дээрээ хагас төр-хагас нам юм.  1990 оноос ардчилсан сонгуульд тэгш гараанаас бусад намуудтай өрсөлдөх болсоноор энэ намд шийдэж чадахгүй нэг асуудал гарч ирсэн нь үнэт зүйлийн эрэл хайгуул юм. Коммунист үзэл суртлаасаа татгалзсаны дараа нагаржунайн онол, социал-демократ онол, одоо нийгмийн ардчилал хэмээх неосоциал-демократ онол маягийн зүйлийг (үнэндээ ийм онол байдаг эсэхийг мэддэг нэг ч профессортой тааралдаагүй л байна) авахаар шийдсэн нь зарим хэсэгт нь таалагдалгүй хуваагдаж байх шиг байна. Цаашдаа ч энэ асуудал энэ намын гол проблем хэвээр үлдэнэ.

Одоо энэ намын менежмент төрийн албан дээр суурилсан инерцээрээ л шааригдаж байгаа болохоос кампаничилсан намын батлах тараалт, туг лоозон барьж жагссан шантаажчид нөгөө шантаажчиддаа эсэргүүцэх гээд нөгөө л хуучны арга хэлбэрээр менежмент нь явагдсаар. Орон зайгаа алгуурхан алдсаар хоёрдугаар байр луу эрчимтэй явж байгааг төрөл бүрийн социологийн судалгаанууд нотлоод л байна даа.

АН
МАХН-аас үндсэндээ хуулбарласан хуучин бүтэц, шинэлэг сэтгэлгээ хоёрын байнгын дотоод зөрчил энэ намыг үргэлж хоёрдугаар байранд хадсаар ирсэн билээ. Сүүлийн хэдэн жилийн "7 сарын 1", хотын дундаж ангийн өсөлт, МАН ба МАХН-ын будилаан гээд энэ намыг эхний байранд оруулах нийгмийн нөхцөл хангалттай бүрдээд байгаа, рейтинг нь ч анх удаа МАН-ын өмнө гараад дажгүй яваа. Гэхдээ намын менежмент байхгүй, ёстой буянаараа л явж байгаа гэхэд болно.

Өнөөдөр судлаачид Н.Энхбаярын нам байгуулагдсанаар МАН-д хэрхэн гай болж санал хувааж байгааг шүүмжлэн олонтоо бичиж байна. Үнэн хэрэг дээрээ Н.Энхбаяраас болж хамгийн их “хохирч” буй нам бол АН юм.  МАН-ын одоогийн байдал нь АН-ын үндэсний хамгийн том болох боломжийг олгосон боловч тэд энэ боломжоо Засгийн Газарт орох саналаар стратегич С.Баярт худалдчихсан юм.  Хэрвээ хүчтэй сөрөг хүчин байсан бол МАН-аас залхаж дэмжихээ больж буй сонгогчдын дэмжлэгийг өөртөө наах, ингэснээр хамгийн том нам болох, 2012 онд найдвартай ялах боломж АН-д байлаа. Харамсалтай нь энэ орон зайг хоосон үлдээснээс тэнд өдгөө Н.Энхбаяр тоглож байна. Улс төрд байх ёстой орон зайн дээрээ байж чадаагүй, хоосон орон зайг түрүүлж нөхөх чадвар ямар чухлыг 2012 оны парламентын сонгуулиар АН мэдрэх болов уу даа.  Тэд ялах боломжоо алдаж ойролцоо суудал авсанаар дахин МАН-тай наймаалцах сонин нөхцөл гарах магадлалтай өндөртэй. Тэр үед сөрөг хүчин байсан бол ялах байлаа гэсэн харуусал, хэрүүл үг энэ намыг нэг хэсэгтээ бужигнуулаад авах биз.


Одоо бол МАНАН өөрийн хууль бус гэрлэлтийн  “хүсээгүй хүүхэд” болох Н.Энхаярыг  бутач хэмээн хоюулаа гадуурхаж байна. Цагтаа  тийнхүү гадуурхагдсан Боданчар мунхаг чинь хожмоо ямар овгийг үндэслэснийг түүх хэлээд өгнө. 

Харин би дараагийн удаад залуустайгаа монголын байгалийн баялаг манай улс төрд хэрхэн задрал авчирж буй тухай санал бодлоо солилцохоор шийдсэн болно. 

Монголын улс төрийн цаг агаар шинжилгээний төвийн шинжээч О.Чулуунбилэг. Жорж Вашингтоны Их сургууль. 2011 02 14.